Schrijfcursus

Oersop 2		Oersoep 2 aflevering 2 Hoe zal de hoofdpersoon zijn geestelijk wad doorploeteren. Haalt hij de overkant? Hoe sil ús haedpersoan syn geastlik waad trochwjirmje. Hellet hij de oare kant?
Dat waarnimme hawwe se as bern al meikrigen. Else sneon it fjild yn mei it kliemske bûsboekje, mei oare bern fan it bûn. In brochje en in appel mei fan mem. De heit en mem kinne inoar der ek fan lyk as de prefessors. Soks jout in goede kroade. Ik kom út in oar nêst. Ik wie gjin lid en sels de blommen yn ús finsterbank stiene der om te ferdroegjen. Thús learden wij noch gjin mosk fan in roek te ûnderskieden. Yn it selskip fan fûgeltsjelju hâld ik mij dêrom leaver stil. Ik soe der leaver in foto fan nimme, tink ik, en dan echt telle. De earste dy't bij tellingen begjint te roppen is Bernhard, selsfersekere en mei oerjefte. In inkele kear rop ik balstjurrich ek in rûzing, mar net ien lústert. Ik wit net of't it oan it stimvolume leit as de twivelriedige toan, mar it is net oars.		Dat waarnemen hebben ze als kind al meegekregen. Elke zaterdag het veld in met het bekliederde zakboekje, met andere kinderen van de bond. Een twaalfuurtje en een appel mee van moeders. De vaders en moeders kennen elkaar daar ook van, net als de professoren.. Zo iets geeft een goede kruiwagen. Ik kom uit een ander nest. Ik was geen lid en bij ons stonden de planten in de vensterbank om te verdrogen. Thuis leerden wij geen mus van een kraai onderscheiden. In het gezelschap van vogeltjeslui houd ik mij daarom bij voorkeur stil. Ik zou liever een foto nemen, denk ik, en daarna echt tellen. De eerste die bij de tellingen begint te roepen is Bernhard, zelfverzekerd en met overtuiging. Een enkele keer roep ik balsturig ook een schatting, maar niemand luistert. Ik weet niet of dit aan het stemvolume ligt of aan de twijfelachtige toon. Het is gewoon niet anders.
Hij wurdt noch wolris prefessor, sei slachter Boonstra altyd. De slachter syn bern hienen gjin stúdjehollen. Sij holpen harren heit mei grutte kloeren it fleis út te bonkjen. Fanôf har fyftjende stienen se tusken de woarsten en it gehak. Boonstra wie in fakman en hij en syn húshâlding koe der spek fan op bôle ite. Mear as dat. De soannen hienen al in grutte Kreidler doe't ik it ôftrape fytske fan myn grutte broer krige. Grutsk koe de slachter fan souder komme mei in skoan omslein stik pikelfleis, syn spesjaliteit yn 'e skoarstien rikke. De heale dei stie hij mei in fluch mes karkassen út te snijen dy't as foltere lyken yn syn slachthûs hongen. Ien kear gong it likernoch mis. Pas doe't de slachter it wiet yn de skuon fielde, seach hij nei ûnderen. Der hong in stik term út syn broek, en wol went oan de oanblik fan terms op syn slachtplak, duorre it in pear tellen foar hij yn 'e rekken hie, dat it syn eigen wie. In fakkundig skerpslipe mes snijt sûnder pine. Letter doe't in vakkundig sjiruch it guod wer oaninoar naait hie, wie hij der grutsk op. Syn soannen en skoansoannen hawwe no it famyljebedriuw, al in grutte slachtfabriek.		Hij wordt nog wel eens professor, zei slager Boonstra altijd. De slager zijn kinderen waren geen bollebozen. Met grote knuisten hielpen ze hun vader het vlees uit te benen. Vanaf hun vijftiende stonden ze tussen de worsten en het gehakt. Boonstra was een vakman en hij en zijn grote gezin konden er spek van op brood eten. Meer dan dat. De zonen hadden al een grote Kreidler, toen ik het afgetrapte fietsje van mijn grote broer kreeg. Trots kon de slager van zolder komen met een secuur omgeslagen stuk pekelvlees, zijn specialiteit licht gerookt in de schoorsteen. De halve dag stond hij met een vlug mes karkassen uit te snijden die als gefolterde lijken i n zijn slachthok hingen. Eén keer ging het toch mis. Pas toen de slager het nat in zijn schoenen voelde, keek hij naar beneden. Er hing een stuk darm uit zijn broek en wel gewend aan de aanblik van darmen op zijn slachtvloer duurde het een paar tellen voor hij besefte dat het zijn eigen darm was. Een vakkundig aangescherpt mes snijdt zonder pijn. Later toen een vakkundig chirurg de boel weer bij elkaar had genaaid, was hij er trots op. Zijn zonen en schoonzonen hebben nu het familiebedrijf, inmiddels een grote slachtfabriek.
Sneins gong slachter Boonstra wol mei de hiele húshâlding nei Noordwijk aan Zee. De ôfslútdyk oer mei in swiere Mercedes fol grouwe jonges en fammen. Dêr iet hij patat en karbonaden oan it stran, wylst syn boarsterige dochters een borstcrawl in 'e branning dienen of har foarse readzjende rûningen ynwriuden mei tsjokke oalje. Om't Boanstra fûn, dat in boekewjirm as ik seelucht noadich hie, naam hij mij gouris mei. Dan siet ik op de efterbank ynwrotten tusken dy dampige heerlijkheden. Guodlik warskôge hij syn fammen om nea mei sa'n bleekskeet thús te kommen. Jo sjogge ommers nooit sa'n geleerd heerskip yn in Mercedes. In Dafke, meer kin it faaks net lije bij sokke stofnêsten. Klearebarre earmoed. Trouw mar ien mei in saak.. In de slachterij gooie jo de harses ek bij it ôffal foar de fetranerij. Dy dochters sille fan é jûn, ûnderwylst ik myn ferslach útwurkje, grif mei harren grouwe kearels nei de bowlingbaan ride. Yn in tereinauto, in pak flappen yn de kontboesse foar bier en ballen. Op kosten fan 'e saak. Ik wurkje myn statistyk út, want ik wurd prefessor. Of net soms, want in waarnimming fan in fakatuere, sels de nederigste funksje, is yn dit fak al jirren net dien.		Op warme zondagen ging slager Boonstra wel met het grote gezin naar Noordwijk aan zee. De afsluitdijk over met een zware Mercedes vol zware jongens en meiden. Daar at hij patat en karbonaden aan het strand, terwijl zijn borstig vrouwvolk een borstcrawl deed in de branding of hun forse rozende rondingen inwreven met dikke olie. Omdat Boonstra vond, dat een boekenwurm als ik zeelucht nodig had, nam hij me vaak eens mee. Dan zat ik op de achterbank opgeperst tussen al die dampige heerlijkheden. Goedmoedig waarschuwde hij zijn jonge vrouwen om nooit met zo'n bleekscheet als ik thuis te komen. Je ziet immers nooit zo'n geleerd heerschap in een Mercedes. Een Dafje, meer kon er vaak niet af bij zulke stofnesten, één en al armoedzaaierij. Trouw maar één met een zaak. In de slagerij gooi je de hersens ook bij het afval voor de vetsmelterij. Die dochters zullen vanavond grif, terwijl ik mijn verslag uitwerk, met hun zware kerels naar de bowlingbaan rijden. In een dikke terreinwagen, een pak flappen in de kontzak voor bier en ballen. Op kosten van de zaak. Ik werk mijn statistiek uit, want ik word professor. Of niet soms, want een waarneming van een vacature, zelfs de nederigste functie, is in dit vak al jaren niet gedaan.

Oersop 3 fûgeltsjelju		Oersoep 3 Wat opvalt is, dat ik inderdaad geen 'n' meer zet in panne()koeken. Ik heb ondanks de algemene afspraak van deze dwaze regel afgezien sinds ik heb gemerkt, dat nieuwslezers en presentatoren deze 'n' zwaar gaan uitspreken. Hier blijkt dus dat de spreektaal de schrijftaal volgt. Dit was me al eens opgevallen door de vermakelijke manier waarop sommige filologen oudnederlandse teksten die slechts in spelling verschillen tongbrekend trachten uit te spreken vogeltjeslui
Bernhard liket it brek oan karièremogelikheden neat te dwaan. It hat gjin doel om bij him dit ûnderwurp oan te snijen. Bernhard skowt it fansiden as is it nea bij him opkommen en begjint oer ien of oar suksesfol ûndersyk of in nijsgjirrige natuerreis fan him. Hij set him sûnder sydpaden yn foar elts ûndersyk, feitelik betinkt hij ek de ûnderwurpen foar oaren. Hij wurdt dêrom op 'e hannen droegen troch de fakulteitsstêf. Salang hij syn ôfstudearskripsje net ynleveret, hâldt hij syn assistintebaantsje en hat hij wat sinteraasje. Simmers kin hij dêrfan goedkeap mei ien fan syn freondinnen, elts jier in oare, nei de Hebriden om foarbyswimmende walfisken en papegaaidûkers te tellen. Nei de simmer, at de lêste walfisk syn fontein ejakulearre hat, binne se útpraten of sa en wennet Bernhard wer allinnich op syn lytse studintekeamer..		Bernhard lijkt het gebrek aan carrièremogelijkheden niet te raken. Het heeft geen zin om het onderwerp bij hem aan te snijden. Bernhard schuift het terzijde alsof het nog nooit bij hem is opgekomen en begint over één ander succesvol onderzoek of een interessante natuurreis van hem. Hij zet zich zonder aarzeling in voor elk onderzoek, feitelijk bedenkt hij het voor anderen. Hij wordt daarvoor op handen gedragen door de faculteitsstaf. Zolang als hij zijn afstudeerscriptie niet inlevert, houdt hij zijn student- assistentschap en heeft hij voldoende geld om rond te komen. 's Zomers kan hij daar goedkoop van leven, met steeds een ander vriendinnetje op de Hebriden papegaaiduikers en voorbij zwemmende walvissen tellen. Na de zomer, als de laatste walvis zijn fontein heeft geëjaculeerd, zijn ze uitgepraat of zo en leeft hij verder op zijn studentenkamertje.
In pear wiken lyn hat Bernhard lykwols fernommen, dat hij in promoasjebeurs oan de universiteit fan Cambridge krije sil op foarspraak fan syn heechlearaar. Noch gjin prefessor, mar wol mei status en finansjeel knap rom yn it jaske. Hij soe in fjouwertal jierren de wrâld fan noard nei súd bereizgje kinne, mei de stoarmfûgels de simmer efter nei, fersoen fan de djoerste fjildkikers. Guod dat op de Camel Trophey net misstean soe. Yn it sok syn freondinnen, in kroanprins op toernee.		Een paar weken geleden heeft Bernhard via via gehoord, dat hij op voorspraak van zijn hoogleraar een promotiebeurs aan de universiteit van Cambridge zal krijgen. Dan is hij nog geen prof., maar wel met status en de financiële jas voor zijn onderzoek naar stormvogels past dan erg ruim. Hij zal de wereld een aantal jaren van noord naar zuid en van oost naar west kunnen bereizen, met de stormvogels de zomer achterna en voorzien van de duurste veldkijkers en uitrustingen. Spullen die op de Camel-trophey niet zouden misstaan. Zijn vriendinnen in het kielzog, een kroonprins op tournee.
Ik sels kin noch gjin fatsoenlik ûnderwurp foar in doktoraalskripsje betinke. Jierren lang haw ik tentamens dien oer ûntelber folle feiten. Net de minste gearhing haw ik yn dat stúdzjepakket fûn. Gjin inkele metoade ek om ta fakmjittigens ta profesjonaliteit te kommen. Oer ôfstudearûnderwurpen, dêrta ferge, docht de iene heechlearaar noch tiziger suggestjes as de oare, ferheard dat ik sels noch altyd neat betocht of regele haw. Nea liket it tinken yn har plasse op te kommen, dat ik noch in learling bin, dat ik in wiere learmaster nedich haw om mij yn te wijden yn de krekte techniken fan de tapaste statistyk en de metoaden fan it wittenskiplik ûndersyk. Wêr wurd sok fakmanskip eins frege yn ús maatskippij? Hie ik net better in koarte kursus boekhâlden dwaan kinnen en op kantoar bij de Boonstra's wurkje sa at myn kroechfreondinne Roelia suggerearre? Roelia		Zelf kan ik nog geen fatsoenlijk onderwerp voor een doctoraalscriptie bedenken. Jarenlang heb ik tentamens gedaan over ontelbaar veel feiten. Niet de minste samenhang heb in het studiepakket kunnen vinden. Geen enkele methode om tot een zekere vakmatigheid te komen. Over afstudeeronderwerpen doet desgevraagd de ene hoogleraar na de andere nog verwarder suggesties dan de andere, verbaasd dat ik zelf nog geen een bedacht en geregeld heb. Nooit lijkt de gedachte onder hun schedeldak op te komen, dat ik nog een leerling ben, dat ik een echte leermeester nodig heb om mij in te wijden in de technieken van de toegepaste statistiek en de methodologie van het wetenschappelijk onderzoek. Maar waar wordt zulk vakmanschap overigens gevraagd in onze maatschappij? Had ik niet beter een korte cursus boekhouden kunnen doen en op kantoor bij de Boonstra's werken, zoals mijn kroegvriendin Roelia suggereerde. Roelia
Roelia stuts nei in pear gleskes bier graach dy studint de gek oan. Boekhâlders, dy binnen der neffens har noait genôch. It bedriuwslibben raast om boekhâlders. Nee, hja seach noch nea in advertinsje foar in ' wittenskiplik foarme biolooch'. Neffens har waarden dy nei de stúdzje direkt op sterk wetter setten yn it natuermuseum. Sij soe ek net witte, wat sa'n sokkebreider op har kantoar dwaan koe. Sa'n fint dy't allinnich mar prate koe oer de blauwe mich op't plafond of it blauboarstke foar it finster. Biologyske tee sette tink. Ja okkerdeis wie se ris op in iepen dei fan it Biologysk Sintrum west. Siet dêr san fûgel, prefester dokter Dinges, de hiele dei yntym oan tafel mei in blauwe mich, festlime op in stokje. De mich fansels. Foar de mich stie in mikrofoan en de mich sei de hiele dei fan brom brom, oars net. En dy gelearde droechkloat makke der dan op in apparaatsje steapels grafykes en dêr wer statistykjes fan. Dy alfabetisearre hij dan wer ta publikaasje en sa rispe hij de ferplichte punten foar de fisitaasje kommisje. At der nachts op syn frou lei sei der grif ek allinnich noch brom brom.		Roelia stak na een paar glazen bier graag de draak met die student. Boekhouders zijn er naar haar mening nooit genoeg. Het bedrijfsleven schreeuwt om boekhouders. Nee, zij had nog nooit een advertentie gezien waarin een ' wetenschappelijk gevormd ecoloog' werd gevraagd. Volgens haar werden die op sterk water gezet in het natuurmuseum. Zij zou ook niet weten wat zo'n sokkebreier op hun kantoor kon doen, behalve zeuren over de bromvlieg op het plafond of het blauwborstje voor het venster. Biologische thee zetten zeker. Laatst was ze eens op het Biologisch Centrum geweest, op een open dag. Zit daar zo'n knakker, prof. Dokter Dinges de hele dag intiem aan tafel met een bromvlieg, vastgelijmd op een stokje. De vlieg natuurlijk. Voor de vlieg stond een microfoon en de vlieg zei de hele dag brom brom, omdat hij niet weg kon vliegen, meer zei het arme dier niet. En die geleerde droogkloot maakte daar dan op een ingewikkeld apparaat stapels grafiekjes van en daarvan freubelde hij dan weer dikke boeken, de scorepunten voor de visitatiecommissie. En daarom kreeg hij een dik salaris. Als hij 's nachts op zijn vrouw lag zei hij vast alleen nog brom brom.
It wie feitelik misdiedich fûn Roelia, dat jonge minsken ferliede waarden om in stúdzje te dwaan wêr't gjin droech brea mei te fertsjinjen is. In inkele reis bystân. Troch hereksamens nooit in wykein de tiid om mei in faam te surfen. Sûnder studinten gjin prefesters, dat witte dy hearen och sa skerp. Sa'n prefessor yn de biology is feitelik sels in foech boasaardige parasyt. Hij sûcht studinten leech en koarret se nei fiif seis jier út as in ôflebbere hoer. At ik dan sa'n domkop wie? "Nee, do kinst mei in koarte kursus noch hiel wat oprêde hear. Moast dan wol op kantoar tusken famkes fan santjin begjinne en de hiele dei faktueren yntype. Immen wurdt net samar baas yn it spul. Kom drink noch ris ien fan mij en dan moat ik ek fuort, want ik soe moarn al betiid mei Karel te silen. Hij hat in stive 22 kwadraat en ik wit in smout plakje om oan leger wâl te reitsjen, tabee! Kjelt		Het was feitelijk misdadig vond Roelia, dat jonge mensen verleid werden om jarenlang een studie te doen waar geen droog brood mee te verdienen was. Een enkele reis bijstand.. Door tentamens, examens en herexamens nooit een weekeinde vrij om met een meid te surfen. Zonder studenten geen professoren, dat is voor die heerschappen klip en klaar. Zo'n professor in de biologie is eigenlijk zelf een soort boosaardige parasiet. Vreet studenten en kotst ze na vijf zes jaar weer uit als een afgelebberde hoer. Of ik dan zo'n domkop was? Welnee, jij kunt met een korte cursus boekhouden nog goed terecht komen. Dan moet je op kantoor wel tussen meisjes van zeventien jaar beginnen hoor en de hele dag giechelend facturen invoeren. Iemand wordt niet zomaar baas in het spel. "Kom drink nog één van mij en dan moet ik er vandoor, want ik zou morgen al vroeg met Karel te zeilen. Die heeft een stijve 22 kwadraat en ik weet een mooi plekje om aan lager wal te raken, tabee! kou
Al dy fûgels, strânljippen, grienpoatrúters, wytgatsjes, se pikke yn de blabs dat it in aard hat. Foar in minsk is der allinnich mar in keale drekflakte te sjen. Der moat oars dochs in goed dekte tafel lyk ûnder it oerflak sitte. Hie ik no mar in lodde om ris flink yn dy drek om te skeppen. Faaks kaam der wol wat wittenskipliks út. Yn elts gefal krigen jo it der waarm fan. Ik bin hjir omtrint oan it ferstjerren fan 'e kjeld. Ôfloskje liket der hjoed net bij te wêzen. Wer bliuwt Bernhard no? Ik stean hjir al fanôf fjouwer oere moarns te blaubekjen. Ea hearde ik nuvere ferhalen oer ûnderkuollingsferskynselen. Op skoalle hiene wij ris in maat, Jan Koster, mei beferzen earen. De knaap kaam út in dûmny's húshâlding yn Ternaard, grifformeard in krap traktemint dus en de bern fytsten eltse dei it hiele ein nei Ljouwert. Ek yn de iiskâlde wyn. Dy earen, och, die waarden sa grut as koalsblêden. Dat wie dochs wol hiel wat oars as dat kâld krompen rûpke dat ik saniis fûn bij it pisjen. Neat om in waarme frou mei te plezieren.		Al die vogels, scholeksters, groenpoot ruiters, witgatjes, ze pikken in de blabs dat het een lust is. Voor een mens is er alleen maar een kale drekvlakte te zien. Er moet anders een goed gedekte tafel vlak onder het oppervlak zitten. Had ik nu maar een spa om eens flink in die drek om te scheppen. Wellicht kwam er nog iets wetenschappelijks uit. In elk geval kreeg je het er lekker warm van., want ik sterf hier omtrent van de kou. Aflossen lijkt er vandaag niet in te zitten. Waar blijft Bernhard nu. Ik sta hier al vanaf vier uur in de morgen te blauwbekken. Ooit hoorde ik wonderlijke verhalen over onderkoelingsverschijnselen. Op school hadden we eens een maat, Jan Koster, met bevroren oren. De knaap kwam uit een dominees gezin in Ternaard, gereformeerd een karig traktement. dus de kinderen fietsten elke dag het hele eind naar Leeuwarden. Ook in de vrieskoude wind. Die bevroren oren, o, die werden zo groot als koolbladeren. Dat was toch heel wat anders dan dat ijskoude wurmpje dat ik vond bij hier bij het pissen. Niks om een vrouw warm te maken.
Oan wat waarms wol ik tinke, hûd oan hûd, mar sels dy gedachte wurd ûneinich fertinne yn de waaddampen. De flakte glinsteret as in fisk. In wiete slimerige skylfiskhûd is kâld. It aard fan it wetterich miljeu. De sinne dy't as in bleke kladder boppe de kimme hinget, slipet yn dit ierdske in stielbauwe glâns oan it nei swevel en blikjes krab stjonkende waadslyk. Der is gjin minsk te sjen, sels net ien om oer of tsjin te kankerjen. Wêr bliuwt dy jongen no! It kâlde wetter is al lang troch de skuorren yn myn learzen kringe en de noch waarme plakjes hûd begjinne stadichoan terrein te ferliezen. Fanôf in trochlekkende skouder sil in lytse kille stream de rêch ferkenne. It minime streamke longeret nei de Grutte Iissee wer at krekt al dy reidguozzen weiferzen binne.		Aan wat warms wil ik denken, huid aan huid, maar zelfs de gedachte lijkt oneindig kil verdund in de waddampen. Het wad glinsterend kil als een vis, maar een natte slijmerige schelvishuid is koud. Dat is de aard van het waterige milieu. Vlak boven het water hangt de zon als een bleke klodder op de kim. Ze slijpt met het oplossen van de nevels een staalblauwe glans aan dit naar zwavel en blikjes krab stinkende wadslijk. Er is geen mens te zien, zelfs niet iemand om op of tegen te kankeren. Waar blijft die vent nu! Het koude water is al lang door de scheuren van mijn laarzen gedrongen en de nog warme plekjes huid beginnen langzamerhand terrein te verliezen. Vanaf een doorlekkende schouder gaat een kleine kille stroom de rug verkennen. Het minieme stroompje verlangt naar de Grote IJszee waar nu net al die rietganzen weggevroren zijn.
Fan foaren plakt it tekstyl wiet oer myn búk. "Moast absolút wollen klean meinimme,"hie Bernhard noch sein. "Wol hâldt de waarmte fêst ek at it wiet is. Skiep rinne ek net yn katoen." In minsk is in fize bleate moksel. Fan syn natuer woldragend, mar myn flues hat him op in pear pôlen nei fan myn bleke Europeeske fel tebek lutsen en is al te betiid oan har lêste ôftocht. Marije		Van voren plakt het textiel nat aan mijn buik. "Je moet absoluut wollen kleren meenemen", had Bernhard geïnstrueerd, "Wol houdt de warmte vast ook als het nat is. Schapen lopen ook niet in katoen." Een mens is een vieze blote mossel. Van nature woldragend, maar mijn vacht heeft zich op een paar pollen na van mijn bleke Europese vel teruggetrokken en is al te vroeg op haar laatste aftocht. Marijke
Marije hat feitelik wol in prachtige kop mei swart hier. Wat boppe sit, sit fansels ek ûnder. Soe it ek wolwaarmte hawwe? Se rûkt einliks in lyts bytsje nei swit, hm ja. Juster probearre se mij kear op kear Bernhard syn statistyske oanpak fan ús ûndersiik út te lizzen. Har plúzige wollen trui hie nijsgjirrige wulvingen en ik lústere wat nei de lading, de eb en floed yn har boppe en ûndertoanen. Sadwaande folge ik har útlis net. Neist har wurke Bernhard syn oantekeningen út. Klauwend yn syn tinne witte hier helle Bernhard mei de tosken, en mei wiere belangstelling, de fangst ûnder syn neilen út. Seagen syn freondinnen soks noait? Wiene se der blyn foar? Woene se graach ris húverje bij in tút? Faaks woene se him letter ferbetterje, it ferpleegstersyndroom. Winliken wie it gewoan de meast kânsrike partij. In jerk hat syn pracht kleuren. De pearbalts fan Homo Sapiëns, de minsk, is dochs tige subtyl en wittenskiplik min te ferklearjen.		Marijke heeft feitelijk wel een prachtige kop met zwart haar. Wat boven zit, zit natuurlijk ook beneden. Zou het ook wolwarmte hebben. Het zwart komt overigens wel uit een potje, dus beneden is het misschien alleen flets. Ze ruikt eigenlijk een beetje naar zweet, hm ja. Laatst probeerde ze mij eens de statistische aanpak van Bernhard uit te leggen. Haar trui haar interessante rondingen en ik luisterde wat naar de lading in haar stem, de eb en vloed in haar boven- en ondertonen. Zo volgde ik haar uitleg niet. Naast haar werkte Bernhard in tempo zijn aantekeningen uit. Krabbend in zijn dunne haar haalde Bernhard met de tanden, en met bijna wetenschappelijke belangstelling, de vangst onder zijn nagels vandaan. Jak, zien zijn vriendinnen dat nooit of zijn ze daar selectief blind voor? Wilden ze wellicht graag een huiveren bij een kus? Wellicht wilden ze hem verbeteren, het verpleegster syndroom of mogelijk zochten ze op de meest kansrijke partij. Een woerd heeft prachtige kleuren, maar de paardans van Homo Sapiëns, de mens, is toch wel heel subtiel en wetenschappelijk lastig te verklaren.

Oersop 4 De god fan de kriich		Oersoep 4 Waarin onze antiheld de god van de oorlog bekampt, een voorbeeld ziet in miljarden anderen, maar zou zijn natuur Jannie bevruchten? Wêryn ús antiheld wrakselt mei de god fan de kriich, in foarbyld nimt oan miljarden oaren, mar soe zyn natuer Janie bevruchtsje? De god van de oorlog
Trije moannen lyn hie ik se oantroffen op har keamerke yn 'e studintenflat Myn freondinne Karin en har stúdzjebegelieder Herman, haaddosint maatskiplik wurk. Beskamsum hie Herman syn boesgroentsje wer oer syn ballonfoarmige bûk lutsen. Net beskamsum om it resultaat fan syn kliemske oantrunen en fergjen bij in him tafertroude learling, mar om it betrape wêzen troch sa'n snotstudintsje. It liif hong ûnfoech oer de râne fan syn broek. Hij moast syn kul net iens sjen kinne at hij op syn skuon wettere. It wie dúdlik dat hjir net de staazje of de takomst fan Karin besprutsen waard of dat dit alles no sa maatskiplik wie. Wol learsum fansels, teminsten foar mij.		Drie maanden geleden had ik ze aangetroffen op haar kamertje in het studentenflat. Mijn vriendin Karin en haar studiementor Herman, hoofddocent maatschappelijk werk. Besmuikt had de mentor zijn overhemd weer over zijn ballonvormige buik getrokken.Niet beschaamd door het resultaat van zijn valselijk aandringen bij een hen toevertrouwde leerling, maar door het betrapt zijn door zo'n snotstudentje. Het lijf kwabde lelijk over de gespannen broeksriem. Hij moest zijn kul niet eens kunnen zien als hij op zijn schoenen waterde. Het was duidelijk dat hier niet de stagescriptie of de toekomst van Karin werd besproken of dat dit even maatschappelijk te verantwoorden was. Wel leerzaam natuurlijk, tenminste voor mij.
Herman, wie dat net dy Teutoanske god fan de kriich? De status fan haaddosint mei fêste oanstelling sitte kennelik simboal foar in grut swurd, want oan syn ôfhingjende skouders, dêrby syn sneue hâlding as soe hij no klappen krije, koe it net lizze. Status makket alles wat lilk is wierlik ûnsichtber.		Herman, was dat niet de Teutoonse god van de krijg? De status van hoofddocent met vaste aanstelling stond grif symbool voor een groot zwaard, want aan zijn afzakkende schouders en zijn sneue houding alsof hij nu klappen zou krijgen kon het niet liggen. Status maakt al wat lelijk is kennelijk onzichtbaar.
Om't ik de dêrop folgjende dagen it fielen net fan mij ôfsette koe, dat dy krokettebúk tusken ús op 'e matras lei, wie ús ferkearing in ôfrinnende saak. Beleefd en beskaaft, mogelik út brek oan fermogen om ris flink rûzje te meitsjen, haw ik de doar fan har flat stil mar foargoed efter mij sletten. Good clients don't complain, they just fade away. It fjoer wie dôve. Slakjes		Omdat ik de volgende dagen het gevoel niet van mij af kon zetten, dat die krokettenbuik tussen ons op de matras lag, was mijn verkering een aflopende zaak. Beleefd en beschaafd, mogelijk overgecultiveerd tot gebrek of onvermogen om ruzie te maken sloot ik de deur van haar flat voorgoed achter me dicht.. Good clients don't complain, they just fade away. Het vuur was gedoofd. Slakjes
Sjoch in slakje, in waadslakje fan amper twa milimeter miniatuer. It hiele dierke is wat glêzich trochskinend. Fan mûle oant anus is in lyts termke te sjen, dêr't in bytsje grien-pearske algenbrij ferwurke wurd ta nuttich aaiwyt. In lyts barnstiennen húske mei in faach swart streepke op it slymsêfte rêchje. It lyfke, sacht as de binnenkant fan in frou, skowt oer it skerpe sân. Och ien, och in hiele protte. Wêr komme dy ynienen wei? It wetter is no hielendal fuortrûn. Se sieten yn it sân. Tûzenden en tûzenden op in fjouwerkante meter. Tsien miljard de fjouwerkante kilometer, twa kear de wrâldbefolking. Sjoch elts draait syn eigen rûntsje en weidet syn alchjes en purperbakteriën. Kokes yn it lyts.		Kijk een slakje, een wad-slakje van amper twee millimeter miniatuur. Het hele diertje is wat glazig doorschijnend. Van mond tot anus is een klein darmpje te zien., waar een beetje groenig paarse algenbrij tot nuttig eiwit wordt verwerkt. Een klein barnstenen huisje met vaag zwart streepje op het minuscule slijmerige rugje. Een lijfje zacht als de binnenkant van de vouwenschoot schuift over het scherpe zand. Nog een, och een heleboel, waar komen die zo opeens vandaan? Het water is nu helemaal weggelopen. Al die slakjes zaten zeker in het zand. Nee maar, op elke vierkante centimeter zitten er wel een paar. Duizenden en duizenden op elke vierkante meter. Tien miljard per vierkante kilometer, twee keer de wereldbevolking. Kijk, elk slakje draait haar eigen rondje en graast haar algjes en purperbacteriën, koetjes in het klein.
Syn/har eigen rûntsje moat ik sizze, want se binne tagelik mantsje/wyfke. Gjin ferfelende konkurrinsje tusken manlju en froulju. Emansipaasje at libidum. Se dogge mei harren twa-tsjes in kwartetsje, hiel gesellich fiif miljard pearkes op syn Frânsk elke hûndert hektare. Triljarden spermatozoïden griemende oer kilometer nei kilometer waad yn ûnbegryplike oantallen. De waadsee as in troch moksels opsûge oersop fan spermatozoïden, frij omswimmende yndividu-tsjes, dy't yn wêzen en driuwfear neat ferskele fan dy fan levermoassen of minsken. Homo minusculus neamde Antoni fan Leeuwenhoek se ieuwen lyn, doe't hij syn eigen selsbeflekking troch de mikroskoop gûkere.		Zijn/haar eigen rondje moet ik zeggen, want ze zijn vrouwtje en mannetje tegelijk. Geen vervelende concurrentie tussen mannetjes en vrouwtjes. Emancipatie ad libidum. Ze doen met hun beitjes een kwartetje, heel gezellig vijf miljard paartjes op z'n Frans. Elke honderd hectare. Triljarden spermatozoïden morsend over kilometer na kilometer wad in onbegrijpelijke menigte. De waddenzee als een door mossels opgezogen oersoep van spermatozoïden, vrijzwemmende individu-tjes, die wezen en drijfveer niets verschillen van die van levermossen of mensen. Homo minusculus noemde Antoni van Leeuwenhoek ze eeuwen gelden, toen hij zijn eigen zelfbevlekking door de microscoop begluurde.
De lytse bûnte griltsjes drave der oerhinne. Minireuzen, dy't hastich slakjes pikke sûnder effekt op it enoarme tal. De ûnripe slakke-aaikes wurde ferwurke ta fûgelaaikes. Tûzenden foar ien. De slakjes witte it net. Se binne sels hastich dwaande har bûkje fol te iten foardat it wetter opkomt. Pearkje sadree't it waar har hormoanen opjaait. Op it earste gesicht allegearre identyk en dochs miniskúl sinnich yn de kar fan harren partner. Janny		De kleine bonte strandlopertjes draven er overheen. Minireuzen, oogzoekers, die haastig slakjes pikken zonder effect op hun enorme aantal. De onrijpe slakkeeitjes worden verwerkt tot vogeleitjes. Duizenden voor één. De slakjes weten het niet. Ze zijn zelf haastig bezig hun buikje vol te eten, voordat het water opkomt en paren, zodra het weer hun hormonen opjaagt.. Op het eerste gezicht allemaal identiek en toch minuscuul kieskeurig in hun partnerkeus. Jannie
De earste wiken wie ek Janny mei, spjochtich, sprútich en in earlik sin. Doe't wij op middei frij wiene, frege se mij om lâns it strân mei te rinnen nei X-doarp, dêr't wij in pilske drinke koene en wat dûnsje. Bernhard en de oaren sieten noch drok oan harren oantekens te rekkenjen en woene net mei. It wie in âldwivesimmer en op it brede strân waaide in sulverskjin koeltsje. In wyt strân stode foar ús út mei puollen en drûchwaarme farskberne dúntsjes, maagdelik jong yn in einleaze bocht. In ûnferwacht waarme hjerstsinne makke de stimming fertroud en we praten wat oer de ups en downs yn beider ferkearingen. It petear rekke op en wij sieten yn de ôfkuoljende lette middei efkes tusken twa dúntsjes yn jong fammesteat bij in fikse pôle helmgers. Janny har koperen sprúten liken ynienen in bliere blommegreide op it wite sân. Har gielgriene eagen in útnoegjende twilling. Ik skode wat tichter tsjin har oan en myn hân oeps wat fjirder.		De eerste weken was ook Jannie mee, spichtig, sproetig en een eerlijk humeur. Toen wij op een middag vrij waren, vroeg ze me mee om langs het strand te lopen richting X-dorp. Daar zouden we een pilsje drinken en wat dansen. Bernhard en de anderen zaten nog druk aan hun notities te rekenen en wilden niet mee. Het was nog oudewijvezomer en op het brede strand waaide een zilverschoon koeltje. Een wit strand stoof voor ons uit met poelen en droogwarme versgeboren duintjes, vrouwelijke heuveltjes in een eindeloze bocht. De onverwacht warme herfstzon maakte de stemming intiem. We praten over de ups en downs in onze beider verkeringen. Het gesprek raakte op en wij zaten in de afkoelende namiddag even tussen twee maagdelijke duintjes bij een flinke pol helmgras. Jannie haar koperen sproeten leken plotseling een blijde bloemenzee op het witte zand. Haar geelgroene ogen een uitnodigende tweeling. Ik schoof wat dichter tegen haar aan en mijn hand, oeps, wat verder.
Janny is in natuerlik famke sûnder falske show. "O, ik moat efkes," melde se, noch foar dat ik de út wie at se te tútsjen wie, "Mei in folle blaas kin ik net." Noch gjin trije meter fjirder luts se hup har broekje op de knibbels en sproeide wiete flekken yn it stowende sân. De tusken har hierkes ferwaaide drippen blonken as peareltsjes yn de leech hingjende sinne. Se luts mei-iens dat broekje mar hielendal út en gong tútklear foar mij op it san lizzen, Frysk as it strân en liet mij de knoopkes fan har bloeske telle. De wyn hie tusken har skonken de wiete hierkes kâld makke Tsjin safolle nochtere spontaniteit wie myn eigen bleuëns net opwoeksen. Janny seach fersillige, der waard in frou skepen.		Jannie is een natuurlijk meisje zonder valse show. "O, ik moet eerst even" meldde ze, noch voor dat het me duidelijk was of er wat te zoenen viel. "Met volle blaas wil het niet" Nog geen drie meter verder trok ze hup haar broekje op de knieën en sproeide natte vlekken in het stuivende zand. De tussen haar haartjes verwaaide druppen blonken als pareltjes in de laaghangende zon. Ze trok meteen haar broekje maar helemaal uit en ging kusklaar op haar trui voor mij liggen, ongerept als het strand en liet mij de knoopjes van haar bloes tellen. De wind had de natte haartjes tussen haar benen koel gemaakt en tegen zoveel frisse spontaniteit was mijn eigen schuchterheid niet opgewassen. Jannie zag verzaligd, de vrouw werd geschapen
De sâlte wyn en de azem fan Janny fermongen har ta in herinnering út in bettere wrâld. Janny wie meager mei ribben fielber direkt ûnder it fel en in wifkjende bloei fan boarsten. Die sulveren hierkes op Jannie har ôfkuoljende fel begûnen rjocht oerein te steanop hiele lytse heuveltsjes. Se lake, rûn nei de wetterkant en griemde wat fan ús yn it oersop fan de see, foar it filterjend gedierte, kokkels, nontsjes, strângappers, en fûkewjirmen. Om har sierlike mei seewetter wiet wosken skonken hong se kwyk wer har spikerbroek en der wie neat bard.		De zoute wind en de adem fan Jannie vermengden zich tot een herinnering uit een betere wereld. Jannie was mager met ribben voelbaar onder het vel en een aarzelende bloei van borsten. De zilveren haartjes op haar afkoelende vel begonnen recht overeind te staan op hele kleine heuveltjes. Ze lachte blij, liep naar de waterkant en morste wat van ons in de oersoep van de zee, voor het filterende gedierte, kokkels, nonnetjes, strandgapers en borstelwormen. Om haar sierlijke met zeewater gewassen benen hing ze kwiek weer haar spijkerbroek als was er niet gebeurd.
Janny kaam op it foarfal net wer werom, al bleau de fertroulikheit tusken ús hingjen. In wike letter wie har ûndersyk dien en bea ik oan har efterop de tjinstfyts nei it fear te bringen. Se swaaide, as altiid bliid entûsjast, fan efter de reling: "Hoi maatsje!" Núver sa in sympatyk famke. Mei in famke as Janny soenen jins problemen dochs libbenslang út de wrâld wêze? Ik soe dochs bêst mei har trouwe kinne? Wie it noch altyd dy kriichsgod Hector dy't myn mannemoed yn in lytse herne triuwde?		Jannie kwam op het voorval niet meer terug. Ik durfde het ook niet, bleef er een vertrouwelijke sfeer om ons hangen. Een week later was haar onderzoek afgelopen en bood ik haar aan om haar op de oude dienstfiets naar het veer te brengen. Ze zwaaide van achter de reling, als altijd blij enthousiast. "Hoi maatje!" Raar zo'n sympathiek meisje. Met een meisje als Jannie zouden de problemen toch levenslang wegblijven. Ik zou toch met haar kunnen leven? Was het nog steeds die oorlogsgod Hector die mijn mannenmoed in een klein hoekje drukte?

Waarin onze antiheld bijna deel wordt van de oersoep, maar in een zeldzaan besluitvaardige moment het vege lijf redt.

Wêryn ús antiheld hast part wurde sil fan it oersop, mar yn in selsum beslútfeardich momint it ierdske libben wit te rekken.

	Frysk		Nederlands
	Oersop 5 De ûnbedimbere		Oersoep 5 De onbedwingbare
	Foarige wike stelde Bernhard út en gean mei it rubberboatsje de see op te faren. Dan koene wij sjen at de fûgels ek tiid fergriemden boppe de Noardsee of dat se har tiid op de leechstreamende waadflakten sa effisjint mogelik brûke. It earste koe tsjutte op oerfloed, it twadde op krapte. Iten as de beheinende faktor. De fûgels dy't útrûpele fan har flecht fan Grienlân, Siberië of Spitsbergen kamen en in dit tuskenstation yn in pear wiken opfetsje moasten foar de fjirdere reis nei Dodana, Mauretanië of noch folle fjirder Afrika yn. Ik woe der tsjinyn bringe, dat dy fûgels bij oerfloed oan iten miskien gewoan te lui wienen om samar wat boppe see te fleanen of dat se oars gjin toeristysk sin hienen, mar in aventoerke mei de boat dat noaske mij dochs wol. Wêr wat oars as om beurten allinnich op it Waad posten. En ik besefte wol, dat Bernhard feitelik der op út wie om flak ûnder de kust passearjende jan van genten waar te nimmen.		Vorige week stelde Bernhard voor om met het rubberbootje de zee op te varen. Wij konden dan kijken of de vogels ook tijd verspilden boven de Noordzee of dat ze hun tijd op de leegstromende wadvlakten zo efficiënt mogelijk benutten. Het eerste zou duiden op een overvloed en het tweede op schaarste. Het eten was voor trekvogels de beperkende factor. De vogels kwamen uitgemergeld van hun vlucht van Groenland, Siberië of Spitsbergen en moeten in dit tussenstation in enkele weken opvetten voor hun vlucht naar de Dodonge, Mauretanië of nog veel verder Afrika in. Ik wilde er nog tegen inbrengen, dat die vogels, zat van een overvloed aan eten, misschien gewoon te lui waren om nog zomaar wat rond te vliegen. Of dat ze van nature geen toeristisch gevoel hadden en zich daar feitelijk niet thuis voelden. Maar ik besefte wel, dat Bernhard feitelijk er op uit was om dicht onder de kust passerende Jan van Genten waar te nemen. Bovendien had ik zelf wel lust in een avontuurtje. Het was weer wat anders dan het eenzame posten op de koude vlakte.
	Bernhard smarde in goed pûdfol bôle mei pindakaas en ik helle in tankje benzine foar de bûtenboardmotor. Der stie amper wyn en de wolken waarden aloan tinner, dat it wie in moaie dei om op it grutte wetter te faren. It rubberboatsje wie âld en ferwierre mei tal fan pleisters op de plakken wêr 't hij lek west wie. Neffens Bernhard wie it skip noch tige betrouber. Rubberboaten wurde súver wat taaier at se belein binne. Nei in foech kertierke lûken oan de starter hiene wij it swit op é rêch. Mar nei de earste walmkes begûn it moterke tefreden te protteljen en setten wij fan wâl. It wetter wie grut, it boatsje lyts. Sa like it of kammen wij yn twa trije oeren net folle fjirder. It sil de floedstream wêze tocht ik. It swit dat earst ús rêch beklomme droege en de sinne skynde waarm op it dekseil der't wij foar in part ûnder krûpt wienen.		Bernhard smeerde en fikse zak vol boterhammen met pindakaas om ons zelf wat op te vetten. En ik haalde een takje benzine voor de buitenboordmotor. Er stond amper wind en de wolken werden allengs dunner. Het was dus een mooie dag om het grote water op te gaan. Het rubberbootje oogt oud en verweerd met tal van pleister op plekken waar hij lek was geweest. Volgens Bernhard was hij anders o zo betrouwbaar. Rubberboten worden beslist wat taaier als ze wat belegen zijn. Na een stief kwartiertje trekken aan de starter hadden we het zweet op de rug, maar na de eerste walmpjes begon het motertje rustig te pruttelen en staken wij van wal. Het water was groot en de boot klein en zo leek het of kwamen wij in twee, drie uren amper verder. Het zweet dat eerst onze rug verkleumde werd droogde en de zon scheen warm op het dekzeil waar wij deels onder gekropen waren.
	"We moatte takommende wike ek ris fjirder op it waad sjen, "sei Bernhard, "Neffens mij sitte hjir deun bij it eilân allinnich de kniesde fûgels. Let mar ris op, der sitte in protte kreupele poatsjes bij, foaral bij de strânljippen. De fette krabbepopulaasjes sitte fansels op de grutte platen neist de floedslinken. Dêr streamt it measte detritus, dea ôffal, fan de Noardsee en de lege parten it hege waad op en ôf. De meast dominante fûgels skoppe de krakkemikkige eksimplaren út de groep. Dat is bij alle soarten sa. Dochs ek bij ús!.		Wij moeten volgende week ook eens verder op het wad kijken,"zei Bernhard, "volgens mij zitten er dicht bij het eiland alleen gekneusde scholeksters. Let maar eens op er zitten een boel kreupele pootjes bij. De vette krabbenpopulaties zitten natuurlijk op de platen vlakbij de vloedgeulen. Daar stroomt het meeste detritus, het krachtvoer van het wad, fan de Noordzee en de lage delen het wad op en af. De meest dominante vogels schoppen de krakkemikkige exemplaren uit de groep. Dat is bij alle soorten zo. Toch ook bij ons!"
	"Ik haw oars wol lêzen, dat foar de Maasflakte troch wylpen oars net iten wurdt as Nerius, fûkewjirmen,"hie ik noch tsjinakselje, "Miskien ite se wol gewoan wat har it meast foar de bek leit. Teminsten at se de koarsten kôgje kinne, wat bij kokkels en foaral moksels lestich is sûnder sterke mage of snaffel.Mar Bernhard redenearre al wer fjirder: "At wij no it tal krabben de fjouwerkante meter berekkenje, de enerzjy en de biomassa dêrfan ynskatte en de omsetting yn wylpefleis en fet. Sa rekkenje se ek bargefoer ien op tsien om yn baarch. At wij út ús tellingen opmeitsje hokker persintaazje de wylpen op ite hoege wij allinnich noch de statistyske ferdieling fan fûgels en krabben op it waad te witten. Sa kinne wij de maksimale draachkrêft fan it waad, dat wol sizze it maksimale tal wylpen útrekkenje."		"Ik heb toch ergens gelezen, dat voor de Maasvlakte door wulpen niets anders wordt gegeten dan Nerius, kokerwormen."wilde ik nog tegenwerpen, Wellicht eten al die vogels ze gewoon wat het meest voor hun bek ligt. Tenminste als ze de korsten kunnen kauwen, wat bij kokkels en vooral mossels lastig is zonder sterke maag of snavel." Maar Bernhard redeneerde al weer verder: "Laten wij nu het aantal krabben per vierkante meter berekenen, de biomassa en energie daarvan inschatten, de stochastische verdeling van dichtheden over het hele wad berekenen en de omzetting van een kilo krab in wulp, vet en vlees,. Laat ze net als varkens zeg tien kilo voer op één kilo aangroei nodig hebben. Als wij uit de tellingen kunnen opmaken welk percentage de wulpen op eten kunnen we berekenen wat de draagkracht van het wad voor wulpen is."
	Op dat stuit folge ik Bernhard syn rjochtlinige riddenearing krekt net mear, want ik seach bij it omsjen, dat wij al pratendewei op de tanimmende ebstream wol in hiel ein it seegat útspield wienen as wat jirpelkrommen yn it kolkje. Boppedat hong efter ús rêch boppe de eilannen in tige swarte loft. Hjir en dêr lutsen lytse sulveren triedsjes troch de inket. Sûnder it rammeljen fan de moter hienen wij it fiere rommeljen wol earder heard. Mei dat ik seach wienen ek de golven koarter en heger, donkerder fan kleur ek. Krekt as wie sels de lucht in de boat in bytsje slopper.. "Kinne wij no net better werom Bernhard?" sei ik twivelriedich. Bernhard soe earst noch efkes troch syn kiker sjen, mar it bûsboekje kaam net mear út it jak. Stoarmfûgels hjitte net sa om't se massaal yn de stoarmen omfleane mar om't se foar de dea skulplak sochten op skippen yn razende orkaan. Neffens mij kamen se yn dit part fan de wrâld net foar, mar sels gjin see ein wie der te sjen. "Die hawwe it waar better foarsjoen as wij en ek in better plak socht," tocht ik mei in sinkend gefoel yn de mage. "litte wij gou werom gean," sei ik en goaide it moterke om oant wij dwers op de ebstream kamen rjocht op it Noardsee stân ôf.		Op dat moment volgde ik Berhards rechtlijnige redenering niet meer precies, want ik zag bij het omkijken, dat wij al pratende, en vergeefs turend naar jan van genten de tijd vergaten. Op de toenemende ebstroom waren we plotseling een heel eind al uit het zeegat gespoeld als wat aardappelkruim in het kolkje. Bovendien hing nu achter onze rug een intens zwarte lucht boven de eilanden. Hier trokken de eerste verre bliksems al zilveren draadjes door de inktige massa. Zonder het rammelen van de motor hadden wij het zeker eerder horen rommelen. Tegelijkertijd zag ik dat de golven korter en hoger en donkerder van kleur werden. Net alsof zelfs de lucht in de boot slapper werd... "Kunnen wij niet beter terug, Bernhard?" zei ik weifelend. Bernhard wilde eerst nog even door zijn kijker zien, maar het notitieboekje kwam niet meer uit zijn zak en of het nu door de donkere lucht kwam, zijn kleur werd wat bleker. Stormvogels heten niet zo omdat ze graag massaal in stormen omvliegen, maar omdat ze voor de dood schuilplaats zochten op schepen in de orkaan. Volgens mij kwamen ze op deze plek van de wereld ook niet voor, maar evenmin was een zee-eend te zien. "Die hebben het weer beter voorzien dan wij en hebben een beter oord gezocht," dacht ik met een zinkend gevoel in de maag. "Laten we snel teruggaan," zei ik en gooide het roer om, dwars weg van de ebstroom rechtstreeks naar het Noordzeestrand.
	De weromreis woe net opsjitte De wyn boaze al mar oan en it strân skode sydlings oan ús foarby. We moasten der yn op en it boatsje klotste fol wetter oant it swier wie. It motorke op maksimale toeren smûgde der oer. Bernhard waard almaroan bleker en stiller. Hij hifke stikem it tankje. Ik tocht dat hij him op dat stuit mear drok makke oer it enerzjy ferbrûk fan bútenboardmotorkes as it fetferbaarnen fan steltrinners. De lêste hoarten fan it moterke brochten ús oant bij de brâning. Nei wat foarse slaggen mei de riemen sprong ik dêr midden yn de brâning út é boat en sleepte him oan de lânfêst nei it strân. "Die lûke wij efkes nei it dún en dan helje wij him straks wol mei de karre. Litte wij earst mar ris wat droechs helje en in waarme boarrel." Bernhard haw ik oer dy tocht net mear heard, mar in pear dagen letter hie hij regele, dat wij tegearre tsien dagen nei de pealhut op de grutte plaat koenen.		De terugreis wilde niet opschieten. Het bootje ploegde hoewel dwars op de stroom nu tegen de toenemende wind en de klotsende golven in. Het strand schoof met de stroom zijdelings aan ons voorbij en de wind nam toe. De boot klotste vol tot hij zwaar was. Het motertje op maximale toeren gierde er over. Bernhard zag nu heel wit en zweeg. Hij woog stiekem het benzinetankje in de hand. Ik vermoedde dat hij op dat moment meer over het energieverbruik van buitenboortmotoren piekerde dan over de ververbranding van wulpen. De laatste horten van het motertje brachten ons tot de branding waar ik na wat forse slagen met de roeispanen er uit sprong en de boot naar het strand trok. "Die trekken we even naar het duin en dan halen we hem straks wel met de kar op. Laten we gauw wat droogs en een warme borrel halen." Bernhard heb ik over die tocht niet meer over gehoord, maar een paar dagen later had hij geregeld dat wij samen tien dagen naar een paalhut op de grote plaat konden.

Waarin onze antiheld sneu alleen achterblijft net in de levensfase dat hij zijn medemens zo nodig heeft.

Wêryn ús antiheld hast sneu efterbliuwt krekt in dy libbensfase dat hij syn meiminsk sa nedich hat.

	Frysk		Nederlands
	Oersop 6 Gerben Poortinga werom yn it oersop		Oersoep 6 terug in de oersoep
	In fiskersboatsje brocht ús nei in grutte pealhut op de sânplaat. Moandei hawwe Bernhard en ik gau boadskippen dien. Bernhard hat syn rêchsek folproppe. Neist bôle en pindakaas ek spek, beane en kofje. Dat spek fyn ik nuver mei safolle fleis ûnder hânberik. It slyk sit dochs fol fleizige kokkels en der binne mokselbanken wêr't wij te kust en te keur kinne. Ik haw bij de boadskippen noch wat griente dien, mar ek twa flessen sterke drank, want tsien dagen op inoars lippe dan wol boaiemke spraakwetter jin wolris oer in dea punt helpe tocht mij.		Een vissersbootje bracht ons naar de grote paalhut op de zandplaat. Maandag hebben Bernhard en ik snel boodschappen gedaan. Bernhard had zijn rugzak volgepropt. Naast brood en pindakaas ook spek, bonen en koffie. Dat spek vond ik raar met zoveel vlees voor het grijpen. Het slijk zit toch vol met kokkels en er zijn mosselbanken waar we te kust en te keur kunnen. Ik heb bij de boodschappen nog snel wat groente en twee flessen sterke drank gedaan. Want tien dagen op elkaars lip dan wil een bodempje spraakwater je wel eens over een dood punt helpen, dacht ik.
	No hienen wij mei prate gjin muoite. Bernhard fergeat oplêst sels syn statistyk en ferhale fan eartiids bij him thús. Hij kaam út in âld deftich roomsk laach. It wie al yn it foar regele dat hij preester wurde soe, want hij koe goed leare. Hij hie op it simenaarje gien. Sa krigen jin letter noch ris in sillige yn it laach. Mar ja, it binne moderne tide. Syn suster krige in bern fan har eigen preester en troude der mei. Bernhard leaude yn de evolúsje ynstee fan de skepping. Hij hie boppedat gjin langst nei it selibaat en begûn derom mei wat fertraging op syn NJN-maten oan de biologystúdzje.		Wel, we hadden met praten geen moeite. Bernhard vergat tenslotte zelfs zijn statistiek en verhaalde van eertijds bij hen thuis. Hij kwam uit een oud deftig katholiek geslacht. Het was vooraf geregeld dat hij priester zou worden, want hij kon goed leren. Zo kreeg men later nog eens een zalige in de familie. Maar ja. het zijn moderne tijden en zijn zuster kreeg een kind van haar priester en trouwde er mee. Bernhard geloofde in de evolutie en niet in de schepping. Hij had bovendien beslist geen lust in het celibaat en begon daarom met wat vertraging op zijn NJN-maten aan de biologiestudie.
	Sa fertrouwelik pratend lei hij sa no en dan de hân op myn knibbel. Nei in tredde of fjirde buorrel kaam Bernhard op it idee, dat der nachts ek wol wat oan de fûgels te sjen wêze moat. It wie dochs moai ljochtmoanne waar en de fûgels libje op it waad net op in dei/nacht-ritme, mar op de wikseling fan leech en heech wetter. In kiker konsintrearret it ljocht troch dy grutte foarste linzen, sadat der nachts mear troch te sjen is as mei it bleate each.		Zo vertrouwelijk pratend legde hij zo nu en dan de hand op mijn knie. Na een derde of vierde borrel kwam Bernhard op het lumineuze idee, dat er nachts ook wel wat aan de vogels te zien zou zijn. Het was toch een heldere maan en de vogels op het wad leven niet in een dag/nachtritme, maar op de wisseling van hoog en laag water. Een kijker concentreert het licht door de grote voorste lenzen, zodat er 's nachts meer door te zien is dan met het blote oog.
	En wrachtich, it wie suver in iepenbiering wat wij te sjen krigen. Sels Bernhard hie der noch nea fan heart. De strânljippen, typyske each-sikers, hawwe nachts neat oan har skerpe blik. No draafden se yn rjochte linen oan alle kanten fan ús pealhut de snaffel in eintsje yn it sân stutsen. It like wol in wedstriid tusken lytse wunderlike ploechjes, dy't kris kras lytse fuorchjes efterlieten. Stjitte sa'n ploechje op in kokkel of sa, dan wie it ho en waard de proai opdolle en útiten troch de skerpe snaffel tusken de sterke skelpen te stekken. It makke dat de nacht in sfeer krige fan wunderlike ûntdekkingen út in oare wrâld. We fergeaten sels om oantekeningen te meitsjen en pas doe't de flesse hielendal leech wie, kroepen wij tefreden yn ús sliepsekken.		En waarachtig, het was bijna een openbaring wat wij te zien kregen. Zelfs Bernhard had er nog nooit van gehoord. De scholeksters, typische oog-zoekers, hebben 's nachts niets aan hun scherpe blik. Nu draafden ze in rechte lijnen aan alle zijden van onze paalhut de snavel een eindje in het zand gestoken. Het leek wel een wedstrijd tussen kleine wonderlijke ploegjes, die kris kras kleine voortjes achter lieten. Stootte zo'n ploegjes op een kokkel of zo, dan was het ho en werd de prooi opgedolven en uitgegeten. door de scherpe snavel tussen de sterke schelpen te steken. Het maakte, dat de nacht een sfeer kreeg van wonderlijke ontdekkingen uit een andere wereld. We vergaten zelfs om aantekeningen te maken en pas toen de fles helemaal leeg was, kropen wij tevreden in onze slaapzakken.
	De oare moarns, ik hie it al in hoartsje ophâlden, learde Bernhard mij, hoe't it mei it gemak moast. Hij hong mei syn swier liif oan it roastige izeren ljedderke, de broek op de ankels en it gat djip nei ûnderen. Sa like hij fan bûten wierskynlik op in folsûgde stekmich oan de hals fan in reus op fjouwer poaten. Fan binnen út, troch it kykrút, like it mear oft de folle moanne wat leech hong, oant der middenút wei in stjonksigaar skode en omleech yn it sop plûnzge. "De see makket himsels skjin. It wurdt fisk, Hollânske nije," grapte Bernhard. Bij leech wetter foardat de plaat drûg foel, fertrêden wij ús om beurten yn de ienichste ljisklearsen dy't de hut ryk wie. De fûgels sieten dan dochs op it fêste lân.		De volgende morgen, ik had het al een poosje opgehouden, leerde Bernhard mij, hoe het met het gemak moest. Hij hing met zijn zware lijf aan het roestige ijzeren laddertje, de broek op de enkels en het gat diep naar beneden. Zo leek hij van buiten waarschijnlijk op een volgezogen steekmug aan de hals van een reus op vier poten. Van binnen uit door het kijkruit, leek het meer of de volle maan wat laag hing. Tot er een dikke sitnksigaar uit schoof en beneden in het sop plonsde. "De zee maakt zichzelf schoon. Het wordt vis, Hollandse nieuwe,"grapte Bernhard. Bij laag water, voordat de plaat droog viel, wandelden wij om beurten in het enige stel lieslaarzen dat de hut rijk was. De vogels zaten dan toch nog op het vaste land.
	Juster namen wij it beslüt om bij it betide leechwetter op twa plakken opnamen te meitsjen. Bernhard soe eerst om de hut hinne it iten fan de wylpen trurve en ik bij de mokselbanken op it oare ein fan de grutte plaat. Noch foar dat it locht wie gong ik troch it ûndjippe wetter op paad. It wetter klotste hast oer de rânen fan myn ljisklearsen. Mar foardat ik in oere letter op myn post kaam, rûn it waad leech en kamen de fûgels bij tüzenden opsetten, seefûgels en steltrinners yn grut ferskaat. It wie hjir wûndere moai, as hie God dit stikje fan de skepping pas juster ôfmakke. De pealhut is in lyts grien pjukje oan de kime.		Gisteren namen wij het kloeke besluit om bij het vroege laagwater op twee plekken opnamen te maken. Bernhard zou eerst om de hut heen het eten van de wulpen turven en ik bij de mosselbanken op het andere eind van de grote plaat. Nog voordat het licht was ging ik in het ondiepe water op pad. Het water klotste bijna over de rand van mijn lieslaarzen. Maar voordat ik een uur later op mijn post kwam, liep het wad leeg en kwamen de vogels bij duizenden aanvliegen, zeevogels en steltlopers in grote verscheidenheid. Het was wonderlijk mooi alsof had god dit stukje van de schepping pas gisteren afgemaakt. De paalhut is een klein groen uitsteekseltje op de kim.
	It soe in lang en leech tij wurde mei de eastewyn. Dus we hienen wol acht oeren of mear de tiid. Healwei soe Bernhard bij mij komme mei in brochje en dan koe ik wer nei de hut. Mar myn mage stiket, de sinne sakket en it wetter komt al omheech. Myn horloazje stiet al dagen stil troch it sâlte wetter. Dochs is it mij wol dúdlik, Bernhard komt net. Grif hat er wer wat nijsgjirrichs fûn. Soks wer't hij om statistyske redenen net bij wei kin.		Het zou een lang en laag tij worden met de oostenwind. Dus we hadden wel acht uren of meer de tijd. Halverwege zou Bernhard bij me komen met een twaalfuurtje en dan kon ik naar de hut. Maar mijn maag steekt, de zon zakt en het water komt al op. Mijn horloge staat al dagen stil door het zoute water. Toch is het mij wel duidelijk, Bernhard komt niet. Vast heeft hij weer wat interessants gevonden. Iets waar hij om statistische redenen niet bij vandaan kan.
	Ik set de sokken der yn en mar goed ek, want it wetter rint al oer de plaat no't ik yn de buert fan de pealhut kom. Der liket al wat mei de hut, mar ik kom der net op wat. Fan disstânsje kin ik it net goed waarnimme. Krekt of is de foarm wat oars. Tichterbij kommen sjoch ik it roastige izeren trepke is fan boppen losskuort en it heal ôfbrutsen gefal stekt no as in núvere ereksje dwers tusken de poaten fan dewiidskonkige reus. Underoan liket in grutte bleke kwabze yn it wetter te driuwen krekt of hat de pealhut ek syn gefoech dien. Ik draaf it lêste eintsje troch it opkommende wetter. Platviskjes stowe foar myn fuotten út. It hert slacht mij yn de kiel.		Ik zet de sokken er in en maar goed ook, want het water loopt al over de plaat nu ik in de buurt van de paalhut kom. Er is wel wat met de hut aan de hand, maar ik kom er niet op wat. Van afstand kan ik het niet goed waarnemen. Net of is hij iets veranderd. Dichterbij gekomen zie ik het. Het roestige ijzeren trapje is van boven losgescheurd en het half afgebroken geval steekt nu als een rare dwarse erectie tussen de benen van de paalreus. Beneden lijkt een grote bleke klodder in het water te drijven net of de paalhut ook zijn gevoeg gedaan heeft. Ik draaf het laatste eindje door het opkomende water. Scholletjes stuiven voor mijn voeten uit. Het hart slaat in mijn keel.
	Och, syn holle stiet mâl frjemd op het liif. Bernhard hie grif krekt moatten, doe't ik noch mei it lêste ôfrinnende wetter de plaat op paad gong. It trepke, ruostich en oantaast troch it jirrenlang bemiigjen troch studinten, wie tjin dat hingjen net meer bestân. Út syn mûle rint no in streamke bloed, aaiwiten foar it filterjend gedierte, moksels, kokkels en fûkewjirmen.		Och zijn hoofd staat mal vreemd op het lijf. Bernhard had vast gemoeten, toen ik nog met het laatste aflopende water de plaat opliep. Het trapje, roestig en aangetast door het jarenlang bepissen door studenten, was tegen dat hangen niet bestand. Uit zijn mond loopt nu een stroompje bloed, eiwitten voor het filterend gedierte, mossels, kokkels en kokerwormen.
	Neiwurd: Disse les gong oer it skriuwen fan in novelle. Literatuer skriuwe liket minder planmjittich as in rapportaazje. Mar it is net sa. In ferhaal hat altyd in tema, in opbou en in styl. Tema's binne faaks stereotyp. It tema is hjir nommen út "Nooit meer slapen" fan ús nei eigen sizzen grutste skriuwer fan de foarige ieu, Willem Frederik Hermans. Lyk as dêr is de in antiheld, in haadpersoan dy't foar syn ôfstudearprojekt alles bij de hannen ôfbrekt. En dêr is in tsjinspiler dy't o sa betûft is yn it fak en yn de manierkes der omhinne die de groep bine, mar de haadpersoan útslút. Lyk as yn "Nooit meer slapen" twirje dy twa om inoar hinne, wylst de haadpersoan wrakselt mei syn eigenbyld en de natuer en bliuwt hij allinnig oer. In beide ferhalen is de styl licht iroanysk en de opbou met tebek sjende scènes en in protte natuerbeskriuwingen (Hermans wie geolooch.).		Nawoord: Deze les ging over het schrijven van een novelle. Literatuur schrijven lijkt minder planmatig dan een rapportaasje. Maar dat is niet zo. Een verhaal heeft altijd een thema, een opbouw en een stijl. Thema's zijn vaak stereotiep . Het thema is hier hetzelfde als in "Nooit meer slapen van onze naar eigen zeggen grootste schrijver van de vorige eeuw, Willem Frederik Hermans. Net als daar is er een antiheld, een hoofdpersoon die voor zijn afstudeerproject alles bij de handen afbreekt. En er is een tegenspeler die o zo handig is in zijn vak en in de maniertjes daaromheen die de groep binden, maar de hoofdpersoon uitsluiten. Net als in "Nooit meer slapen" draaien die personen om elkaar heen, terwijl de hoofdpersoon worstelt met zijn eigenbeeld en de natuur, maar blijft de hoofdpersoon uiteindelijk alleen over zonder tot resultaat te zijn gekomen. In beide verhalen is de stijl licht ironisch en de opbouw met terug kijkende scènes en veel beschrijvingen van de natuur (Hermans was geoloog.).


	werom nei line ien		terug naar line one
	Let op: Op deze pagina's kunnen links naar samenvattingen van de lesstof staan. Het is echter niet voldoende om alleen de site te lezen. Men wordt geacht zelf stug te oefenen. De stof die op deze site wordt behandeld is veelal de kern. Heb je zelf suggesties voor links of tips en materiaal. email die dan naar deze site. Zo mogelijk zal de site daarmee verbeterd worden. copyright G. Poortinga