It Europeesk Minderhede-hânfêst neier besjoen

Arjen Versloot

Hilaard - Op 1 maart 1998 is it Europeesk Hânfêst foar regionale talen of talen fan minderheden yn wurking gien. It Hânfêst is opsteld troch de Ried fan Europa (dus net de Europeeske Uny), dêr 't de measte Europeeske lannen by oansletten binne. It Hânfêst wurdt op basis fan frijwilligens troch lidsteaten ûndertekene. It Hânfêst is in soarte fan menukaart dêr 't in steat, neffens bepaalde spulregels, sels de mjitte fan erkenning fan in minderheidstaal mei bepale mei. It Hânfêst slacht op lânseigen talen, dat wol sizze, talen dy 't dêr fanâlds al praat wurde. Talen fan ynkommelingen binne útsletten. Turks of Arabysk falle dus net ûnder it Hânfêst. Mar de âlde ymmigrantetalen Jiddysk en de sigeuner-talen al. Hjir is dus de tiid fan ymmigraasje beskiedend. Dialekten fan de lânstaal binne ek útsletten. En dat jout yn Nederlân nochal wat betizing. Wêrom it Nedersaksysk (de streektalen fan Eastnederlân, lykas Twentsk en Grinslânsk) al en it Sieusk net? En it Limburchsk dan?

It Hânfêst jout de mooglikheid fan twa triemen fan erkenning. De 'diel 2'-erkenning is de leechste trieme, de 'diel 3' de heechste (diel 1 fan it Hânfêst befettet in algemiene ynlieding). Diel 2 befettet in oantal algemienheden dêr 't de Koerden yn Turkije wiis mei wêze soene, lykas it tastean fan de taal yn publike en privee fermiddens. Mar yn de Nederlânske kontekst, dêr t eltsenien in taal prate mei (al wurdt dat sosjaal faaks net altyd op priis steld, sa't wy wol
wite), in kursus jaan mei of in taalbefoarderingsferiening oprjochtsje kin, hat dy erkenning net it measte om 'e hakken.
Foar diel 2 binne oanmelden it Nedersaksysk, it Limburchsk, it Jiddysk en de sigeuner-talen. Allinnich it Frysk hat in diel-3-status.
Yn dat diel 3 stiet in ferskaat oan praktyske maatregels dy 't in lân nimme kin om in taal te beskermjen, lykas it jaan fan ûnderwiis yn de taal, it stypjen fan de taal yn de media en it takennen fan rjochten oan de taal yn it kontakt mei de
oerheid. It regear hat dêrby wol sa slûchslim west en kies allinnich dy maatregels út dy 't dochs al besteand belied wiene. It Hânfêst jout wat dat oanbelanget dus gjin ekstra rjochten oan it Frysk, mar wol in ekstra ynternasjonale boarch.

It regear hat in pear útsûnderingen makke, al kinne jo jin ôffreegje at dat mei sin dien is of by fersin? Sa hat Nederlân ûndertekene dat in 'oanmerklik' oanpart fan it leger ûnderwiis yn de minderheidstaal, it Frysk, wêze sil. Hoefolle 'oanmerklik' is, is net krekt oan te jaan, mar it is mear as wat no oan de measte basisskoallen gebrûklik is. De diskusje hjiroer is dan ek noch net útiten. In oar puntsje is dat Nederlân famyljenammen yn de minderheidstaal tastiet. Dat kêst soe betsjutte dat jo it rjocht hawwe en lit de namme 'Sijbesma' feroarje yn 'Sybesma', 'Zuidema' yn 'Sudema' of 'Kuipers' yn 'Kupers'. Oant no ta binne feroarings fan famyljenammen mar hiel beheind talitten yn Nederlân (de ferneamde 'Poepjes' gefallen) en wurdt in ferfrysking net as jildige reden oanfurdige. Neffens de ûndertekening fan it Hânfêst troch Nederlân soe dat oars moatte.

Op 23 febrewaris wie yn Ljouwert in kommisje fan de Ried fan Europa. Hja holden in harksitting dêr 't partijen dy 't by de maatregels fan it Hânfêst behelle binne har oppenearje koene. Der wie gelegenheid jin te uterjen oer hoe 't Nederlân him hâldt oan de maatregels dy 't foar it Frysk ûndertekene binne. De Ried fan de Fryske Beweging hat dêr ek by west. De Feriening foar Frysk(er) Underwiis, ek oansletten by de Ried, hat syn sechje dien oer de ûnderwiissitewaasje fan it Frysk. Dat is in wichtich tema, dêr`t Nederlân boppedat syn ferplichtings net wiermakket.

Fierders hat noch in oantal oare tema's op it aljemint west. Wy hawwe nochris wiisd op de muoite dy 't wy hawwe om de Fryske nammen fan doarpen, wetters en provinsje ek praktysk ynfierd te krijen (sjoch myn artikel yn it foarige nûmer
fan Swingel). Ek hawwe wy omtinken frege foar it feit dat it brûken fan it Frysk yn de rjochtbank op papier tsjinwurdich dan wol aardich regele is, mar dat it Frysk yn de praktyk mar amper brûkt wurdt. Troch de fertsjinwurdiger fan de
notarissen waard wiisd op it feit dat it karbrief fan in feriening of stifting perfoarst yn it Nederlânsk wêze moat. Ek op de regels foar it brûken fan it Frysk yn it ferkear tusken boarger en oerheid wie noch al it ien en oar oan te merken.
Fertsjinwurdigers fan de Fryske Rie, dy 't him ynset foar kontakten fan ús Fryslân mei East- en Noard-Fryslân hawwe de kommisje noch ferdútst dat Nederlân de beskieden jildlike stipe oan de Fryske Rie ynlutsen hat yn itselde jier dat it Hânfêst oannaam waard. In fraai stikje minderhedebelied!

De kommisje hat it allegear mei niget oanheard. Wy stelle ús net foar dat soks fuort de oare deis fertuten docht. Oer it ginneraal sille wy it ha moatte fan de oanhâldende diskusje mei de oerheid. Nederlân sil it no ienkear ferfelend fine om op 'e fingers tikke te wurden troch de Ried fan Europa. It is oanhâlden as storein.

Arjen Versloot