Cymru/Wales: ynspiraasjeboarne foar Fryske Beweging

Sybren S. Posthumus

Begjin april hat in delegaasje fan 14 minsken nei it l6an mei de heechste kastieletichtens fan de wrâld ta west, nei Cymru (Wales). fertsjinwurdigers fan de gemeente Ljouwert, Ried fan de Fryske Beweging, Omrop Fryslân, it FYK, de FNP en Nieuw FoArum hawwe dielnommen oan de reis. De stúdzjereis wie organisearre troch EFTRIJE, de nije kulturele feriening yn de stêd Ljouwert dy't 'mei fernijende inisjativen en aktiviteiten de Friezen en oaren bewustmeitsje wol fan de rykdom fan Fryslân en syn taal en kultuer'. EFTRIJE organisearret alle jierren sokke reizen en útstapkes nei stêden en gebieten dy't ferlykber binne mei Ljouwert en /of Fryslân; ferline jier nei Brussel en Letlân/Kasjûbje en der is yn 'e trein tusken Londen en Brussel al wer praat oer mooglike stêden of gebieten om takom' jier hinne te gean... Reden fan EFTRIJE om dit jier nei Wales ta wie om't dat l6an op it stuit hiel selsbewust de 21e ieu yngiet en dat it hiel nijsgjirrich foar de Friezen is wêr't dat selsbewustwêzen weikomt. In pear foarbylden: de nije Welshe Assembly (in soarte fan parlemint), de organisaasje fan de World Rugby Cup yn oktober ferline jier, it opknappen fan it fertutearze havengebiet yn ien fan Europa's meast ambisjeuze arsjitektoanyske projekten (Cardiff Bay), de geweldige opkomst fan de popmuzyk yn Wales en de revival fan de Welske taal.

Oars as de eardere reizen fan Friezen nei Wales stie it programma net allinnich yn it teken fan taal of taalbelied mar stie in folle breder spektrum fan de maatskippij no op it program: ek politike, ekonomyske, toeristyske en media/IT-saken kamen op it aljemint. Sa binne besites brocht oan Cardiff Bay, de Welsh Assembly, it stedhûs fan Cardiff, de Welsktalige TV (S4C), de Wales Tourist Board en de Welsh Language Board (ynstitút foar de befoardering fan de Welske taal). Dat alles hat der nei alle gedachten foar soarge dat de dielnimmers in goed oersjoch krigen hawwen fan it hjoeddeiske Wales en dat der boppedat tal fan ideeën meinaam binne dy't yn Fryslân ta te passen binne. In grut part fan de dielnimmers tinkt der sels oer om wer ris nei Wales ta te gean en dan ek kollega's of meibestjoersleden mei te nimmen.

De presintaasjes fan de Welske organisaasjes en ynstituten wiene meastentiids brûzjend, profesjoneel en eigentiidsk mei moderne audiofisuele middels, hiel oars as de foarsichtige en somtiden âldfrinzige wize dêr't in protte Friezen harsels mei presintearje. Marketing-technysk dus noch hiel wat te dwaan en in foarbyld foar de Fryske Beweging! Wat ús ek opfoel wie dat as je mei 10 minsken praten je hast 10 kear itselde ferhaal te hearren krigen oer hokker kant Wales út moat yn 'e takomst. It liket derop dat de Welske (taal-)beweging en de eigen nasjonale partij fan Wales de Plaid Cymru, dêr in grutte ynfloed op hân hawwe. In helder fysje yn kombinaasje mei it goed en dúdlik útdragen fan dêrfan hat blykber fertuten dien. Hiel oars as hjirre: de Fryske Beweging liket somtiden wol in kroade mei kikkerts, mei in grut ferskaat oan mieningen en ideeën. Dat sil him grif ek oan it yndividualistyske aard fan party Friezen lizze, ommers elk hat it rjocht om te sizzen wat er tinkt en wol en dêr is fansels neat mis mei. Mar út de ferliking is wol op te meitsjen dat de Fryske beweging ferlet hat fan minsken lykas Cwynfor Evans, de earste parlemintariër foar de Plaid Cymru dy't syn libben lang foar Wales striden hat en dêrby in tige konsistinte wize fan tinken en hanneljen oanholden hat.

De Welske Beweging hat it ek foarelkoar krigen dat der in 'Welsh Language Act' (1993) kommen is, in wet dêr't yn stiet dat de oerheid har boargers yn beide talen fan it lân betsjinje kinne moat, dus it Welsk en it Ingelsk. Ien en oar hat grutte gefolgen hân: alle dokuminten binne yn prinsipe dûbeltalich of yn beide talen te besetten. It ûnderwiis is fan pjutteboartersplakken oant universiteiten (op alle nivo's) yn it Welsk te folgjen en ek yn it strjitbyld fan in foar it grutste part Ingelsktalige haadstêd Cardiff binne beide talen no dúdlik oanwêzich. Wêrom is der noch gjin Fryske taalwet ôftwongen?

Alles mei alles hawwe sokke saken foar in grutte fersterking soarge fan it Welske selsbewustwêzen en it identiteitsgefoel. It Welske toeristeburo (Wales Tourist Board) advertearret tsjinwurdich mei 'Cool Cymru' troch hiel Grut-Brittanje, de tige populêre en trochbrutsen popgroep Catatonia sjongt yn de hast folslein Welsktalige titelsong fan har CD 'International Velvet' dat 'Everyday when I wake up I thank de Lord I'm Welsh' en yn Cardiff is in ynternet ûndernimming aktyf dy't in netwurk fan Welske saken op ynternet realisearre hat en dêrby ek aktyf it Welsk brûkt (NetCymraeg; www.netcymraeg.co.uk ). Fierder hawwe wy yn Cardiff in tige populêre Welske jongereinklub (Clwb lfor Bach) besocht, dêr't allinnich mar minsken lid wurde koenen dy't de Welske taal leare en stimulearje woenen (wy binne dus lid foar ien jûn wurden).
Persoanlike konklúzje fan my is dat troch in sterk gefoel fan eigenwearde en besef fan eigen identiteit (lykas yn Wales) minsken ek mear ûndernimme wolle, dat dêrtroch mear inisjativen en aktiviteiten fan de grûn komme, wat úteinlik dêrtroch ek wer de ekonomy en de leefberens te goede komme. En fansels hat mear autonomy fia in eigen parlemint ek in tige positive ynfloed op it identiteitsgefoel en op de sosjaal-ekonomyske tastân fan in naasje....

Sybren S. Posthumus, bestjoerslid EFTRIJE Foto: panorama Wales (sûnder ûnderskrift)

Email: redaksje@fryskebeweging.nl