 |
Fuen kongres
De Ried fan de Fryske Beweging is der tige wiis mei dat
it 46e Kongres fan de FUEN yn Fryslân hâlden wurdt.
Eins hie it ferline jier hjir plak fine moatten. Doe wie
it krekt 50 jier lyn dat it FUEN foar it earst yn Fryslân
by elkoar kaam. De direkteur fan de Fryske Akademy,
Willem Kok, hat in rede hâlden oer de rjochten fan de
minderheidstalen. Dęr wie it doe net bęst mei steld.
Eins kinne jo wol sizze dat der hielendal noch gjin
formele rjochten yn wetten fęstlein wiene. Dęrom waard
der yn in résolúsje fęstlein dat: Every people has a
right in principle to keep and fortify its own culture,
and notably the most essential part of it: its language.
besocht de kręften fan safolle mooglik organisaasjes te
keppeljen dy't foarhinne wolris los neist elkoar wurken
en dęrtroch ek wolris by elkoar lâns wurken om mar net
te sizzen dat se elkoar ek somtiden tsjin wurken. Dat
foel net altyd ta want de Bewegers hiene al in skiednis
fan sa'n lytse 150 jier efter har. En Bewegers binne net
altyd de maklikste minsken, oars wiene se ommers ek gjin
Beweger wurden. Hja hiene har sels de taak steld om mear
rjochten foar de eigen taal en kultuer te beskreppen. Ek
hjoed-de-dei spilet dat noch mei: Bewegers wurde sjoen
as drammers, trochdriuwers en folje mar oan.
Dochs ha al dy drammers wol wat berikt. Yn 1950 hie der
noch gjin Kneppelfreed west. Der wie noch gjin plak foar
it Frysk by de rjochtbank. Yn skoalle waard fan jo
ferwachte dat jo jo Fryske jaske útdiene en by de
bestjoerders fan de provinsje en de gemeenten wie it
Frysk noch amper yn tel.
Dat is no wol oars: eltsenien kin no ręstich Frysk
prate by de rjochter. Wy ha dat allegearre kreas yn
wetten fęstlein. Wy ha in provinsjebestjoer dat safolle
mooglik it brűken fan it Frysk oanmoediget en yn de
skoallen wurdt it Frysk gjin strie yn 'e wei lein. De
hiele dei ha wy Fryske radio en de Fryske tillevyzje
kriget stadichoan mear stjoertiid.
Wy ha in Fryske Akademy dęr't wy wiis mei binne. Der is
in berie foar it Frysk, in Frysk Letterkundich Museum en
in AFUK en gean sa mar troch. Dat de kranten skytende
benauwd binne om wat mear Frysk te brűken moatte wy ús
positive gefoel mar eefkes net troch bedjerre litte.
Der sille no minsken węze dy't tinke: dat is moai, no
kin de Ried fan de Fryske Beweging himsels wol opdoeke.
It doel is berikt: de lykberjochtiging fan it Frysk yn
Fryslân is berikt. De foarsitter fan de Ried sil no wol
oankundigje wannear't it opheffingsfeest węze sil.
Oaren sille sizze: werom hat dy man him in moanne lyn
noch ta foarsitter kieze litten? It wurk is ommers dien?
It leit justjes oars. Mei syn allen ha wy yn Fryslân
hiel wat beskrept foar it Frysk: formeel-juridysk is de
saak goed regele, mar ... en dęr sieten jimme al op te
wachtsjen: de tafel is klear, it iten stiet klear mar
net eltsenien wol ite. Wettelijke regeling is ien ding
mar tapasse is wat oars. In hâlding lit him net ôftwinge.
Of sa as ik in kear lies: "Legislation cannot make
mores". Jo meie hoed-de-dei by de rjochter Frysk
prate mar de minsken dogge it net of moat ik sizze noch
net. It Frysk hat wettelijk wol alle kânsen yn de
skoallen mar de minsken yn de skoallen gripe dy kânsen
net of noch net. Ut in űndersyk dat wy dien ha op
skoallen foar fuortset űnderwiis blykt dat folle mear
bern fan harsels sizze dat se Frysk lęze en skriuwe
kinne as it gemiddelde fan de Frsyke befolking. 74% seit
dat er Frysk lęze kin wylst dat by de hiele Fryske
befolking mar 62% is en 37% seit dat er Frysk skriuwe
kin dat is 20% mear as de Fryske befolking yn syn gehiel.
As jo it sa besjogge dan kin deputearre Mulder him
gelokkich fiele want it giet de goede kant op. Mar út
it selde űndersyk docht ek bliken dat mar 40% fan de
bern op de troch ús űndersochte skoallen it Frysk fan
heit en mem praten leare wylst dat dat foar de hiele
Fryske befolking noch 52% wie. Tolve persint fan de (Frysktalige)
jonge âlden miene dat se har bern tekoart dogge as se
dy Frysk leare en stappe dęrom mar oer op it Hollânsk.
Ik meitsje my dęr folle mear soargen oer as it feit dat
der mar sa'n bytsje Friezen it Frysk skriuwe kinne.
Neidat 500 jier lyn it Frysk as skriuwtaal min of te
mear ferdwűn koe it Frysk him handhavenje trochdat de
âlden Frysk tsjin har bern praten bleaune. As de âlden
it sitte litte dan siet it tige faai mei in taal. Ik soe
graach wolle dat de Friezen wat better lettere wiene yn
har eigen taal mar noch lezver soe ik ha dat it műnlinge
brűken fan it Frysk yn alle fermiddens en dus ek op de
skoallen by alle lessen hiel gewoan węze soe. Friezen
switsje noch hieltyd as se mar ien Hollânskprater yn de
omjouwing rűke. Dat sit djip yn it gemoed fan de
Friezen. Guon psychologen sizze dat it komt omdat men
der by hearre wol, in minsken wol net tefolle opfalle en
net bűten de groep stean.
It provinsjebestjoer hat keazen foar draagflakferbreding
foar it Frysk. De Ried is it dęrmei iens. Net omdat
alle managementgoeroes dat tsjintwurdich preekje mar
deagewoan omdat in hâlding foar it Frysk
oer net oplein of ôftwongen wurde kin. Minsken moatte
foar har sels oertsjűge węze dat it goed is om safolle
mooglik Frysk te brűken. Der mei gjin diktatuer
hearskje as it om Frysk giet. Dęrom nochris:
Legislation cannot make mores.
Foar de Ried fan de Fryske Beweging betsjut dit dat de
Ried sykje moat nei mooglikheden om safolle mooglik
minsken en organisaasjes te mobilisearjen dy't ree binne
om mei te wurkjen oan dy daarchflakferbreding. Dęrmei
sil de Ried him net rjochtsje moatte tsjin Frysktaligen
dy't it yn har eagen net goed dogge, om har in warskôgjend
fingerke sjen te litten, mar dy lju oanmoedigjen dy't
har foar it Frysk ynsette wolle. Itselde kin sein wurde
foar de Hollânsktaligen. De Ried moat net in soarte fan
fijânsbyld nei de Hollânsktaligen skeppe, mar krekt
deselden dy't har ynteressearje foar it Frysk, stypje en
helpe yn plak fan har út te laitsjen en te ferbetterjen
as hja har foarsichtich oan it Frysk weagje.
Foar de kommende jierren sil de Ried fan de Fryske
Beweging wer mei klam it platfoarm of foarum wurde
moatte foar it fersterkjen fan de posysje fan it Frysk,
dęr't alle organisaasjes dy't har op dit męd dwaande hâlde
har belied op elkoar ôstimme kinne en mei elkoar
plannen foar de takomst meitsje kinne. As dęrta in
werstruktuerearing fan de Ried needsaaklik is dan is dat
wat it deistich bestjoer fan de Ried oanbelanget,
besprekber.
Wy hoopje op dit kongres de nedige ynspiraasje en stipe
te krijen foar ús wurk en wy hoopje dat soks ek foar
jimme jildt.
Email: redaksje@fryskebeweging.nl
|